SJAJNE VESTI O BUNJEVCIMA U NOVEMBARSKIM DOGAĐAJIMA 1918.

Početkom novembra, tačnije 5. novembra, i u Somboru je osnovano Narodno veće Srba i Bunjevaca. Na čelu su se nalazili ugledni somborski advokat dr Jovan Joca Lalošević i bunjevački politički predvodnik Antun Bošnjak.

U proglasu, štampanom na jednom plakatu i ćirilicom i latinicom, kojim je građanstvo Sombora obavešteno o narodnom zboru Srba i Bunjevaca, održanom u Velikoj Sali somborske Gradske kuće, osim ostalog je zapisano da „Narodni zbor Srba i Bunjevaca u Somboru rešava da u svemu usvaja Vilsonovo načelo o potpunom samoodređenju naroda. Na osnovu tog načela želimo rešiti i sudbinu jedinstvenog naroda Srba i Bunjevaca, te zato organizujemo mesno narodno veće Srba i Bunjevaca u Somboru…“.
Na kraju proglasa se kaže:

„Braćo, veliki su ovi dani, sudbonosni po ceo narod. Ponašajmo se, dakle, dostojno i mirno, prema važnosti ovih dana. Budimo prisebni, mirni, trezveni, hladnokrvni. Pokažimo da smo zreli i zaslužni slobode i nezavisnosti“.

Somborske Bunjevce u Mesnom narodnom veću Srba i Bunjevaca predstavljalo je, osim potpredsednika Veća Antuna Bošnjaka, još 15 članova: Bena Bošnjak, Franja Bošnjak, Ivan Bošnjak, Franja Džinić, Pera Firanj, Joza Firanj, Šandor Firanj, Šima Jozić, Karlo Logo, Ivan Lukić, Stipan Lukić, Stipan Fratrić, Stipan Matarić, Joza Stolišić i Jakov Strilić.

Osnivanje bunjevačko-srpskog narodnog odbora

Pod uticajem somborskih dešavanja u Subotici je 10. novembra osnovan zajednički Bunjevačko-srpski narodni odbor. Istog dana je održan i veliki narodni zbor kome je prisustvovalo 10.000 ljudi i na kome je Blaško Rajić izrekao reči za pamćenje:

„Naš jezik je jugoslovenski, kojim govore i Srbi i Hrvati i Bunjevci. Mi smo dakle svi jedan narod, sinovi majke Jugovića. Ko nas dili taj je neprijatelj naš. Ako se pak mi sami dilimo, mi smo nerazumni ljudi“.

Istog dana u Subotici je osnovana i Bunjevačko-srpska narodna garda.

Dolazak Srpske vojske

Svega tri dana kasnije Srpska vojska ušla je u popodnevnim satima u Suboticu. Bila je predvođena potpukovnikom Antom Živulovićem, a kasno iste večeri i u Sombor, predvođena pešadijskim majorom Nikolom Ilićem Bajkom. Srpske vojnike i oficire pozdravio je u Subotici Blaško Rajić „u ime Bunjevačko-srpskog vića i u ime 70.000 Bunjevaca i Srba koji u ovom gradu stanuju“. U Somboru su Srbi i Bunjevci na rukama odneli komandanta i vojnike od železničke stanice do Gradske kuće. Tu je dotadašnji gradonačelnik Lajoš Klajner predao vlast majoru Nikoli Iliću Bajki. On je svu civilnu i administrativnu vlast odmah preneo na Narodno veća Srba i Bunjevaca. 16. novembra 1918. g. u Sombor je stigao ceo puk Srpske vojske pod komandom pukovnika Milivoja Momčilovića. Ovim je bilo izvršeno preuzimanje grada i u vojnom pogledu, kao i stavljanje pod potpunu kontrolu gradske administracije.

U prelomnim novembarskim danima 1918. g. Bunjevci Sombora i Subotice jednodušno su odbili sve mađarske predloge. Između ostalog predlagano je povlačenje iz zajedničkih narodnih odbora sa Srbima. Takođe i osnivanje svojih zasebnih odbora, koji bi sarađivali sa mađarskim vlastima.

Velika narodna skupština – 25. novembar

Ovi dani, punih nacionalnog zanosa, radosti i oduševljenja bunjevačkog i srpskog naroda u Bačkoj i Vojvodini, krunisani su Velikom narodnom skupštinom, održanom 25. novembra u Novom Sadu, gde je 757 poslanika, od kojih je osamdeset i četvoro bilo Bunjevaca, predstavljalo 211 gradskih i seoskih opština Banata, Bačke i Baranje. Somborce je na velikoj narodnoj skupštini predstavljalo 19 delegata, od kojih su šestorica bili Bunjevci – Antun Tonika Bošnjak, Bena Bošnjak, Petar Firanj, Šima Jozić, Karlo Logo i Nikola Stipanković.

Bunjevački narodni prvak i sveštenik Blaško Rajić održao je na Velikoj nardonoj skupštini topao i rodoljubiv govor, koji je predstavljao izraz jedinstvenog bunjevačkog i srpskog nastupa u Vojvodini. Pri samom pomenu imena Blaška Rajića skupština se zatalasala, uz frenetično odobravanje i klicanje „Živeli braća Bunjevci!“. Dugo vremena je trebalo dok se stišalo oduševljenje izazvano njegovim rodoljubivim rečima.

Jednoglasnom odlukom Velike narodne skupštine u Novom Sadu Banat, Bačka i Baranja su, na osnovu načela samodređenja, prekinuli sve državno-pravne, političke i privredne veze sa Kraljevinom Ugarskom i priključili se Kraljevini Srbiji. Izrazili su želju da Srpska vlada, udružena sa Narodnim vijećem u Zagrebu, učini sve da dođe do ostvarenja jedinstvene države Srba, Hrvata i Slovenaca. Šest dana kasnije i ova želja bačkih i vojvođanskih Bunjevaca i Srba je ostvarena. 1. decembra 1918. g. osnovana je prva zajednička država Južnih Slovena u njihovoj istoriji.

Pored odluke o prisajedinjenju Kraljevini Srbiji, Velika narodna skupština u Novom Sadu je, takođe, donela i odluku o formiranju Narodne uprave. Odnosno pokrajinske vlade, kao i Velikog narodnog saveta ili pokrajinske skupštine. Za predsednika Narodne uprave izabran je Somborac dr Jovan Joca Lalošević. Među šestoricom Somboraca izabranim u Veliki narodni savet nalazio se i Bunjevac dr Martin Matić.

Bunjevačka politička zrelost i dalekovidosti

Istorijski značaj 25. novembra i istorijska uloga koju su u novembarskim danima 1918. g. imali bački Bunjevci i danas svedoče o njihovoj visokoj nacionalnoj svesti, političkoj zrelosti i dalekovidosti. Takođe i snažnom idealizmu i izraženom osećaju bratstva i povezanosti sa ostalim južnoslovenskim narodima. Mada, smela ideja bunjevačkog entičkog identiteta, kao „četvrtog plemena“ jugoslovenske nacije, nije izdržala sudar sa političkom stvarnosti nove države. Duboko i suštinski nepravedan proces denacionalizacije bačkih Bunjevaca započet je u prvoj, a nastavljen i skoro dovršen u drugoj Jugoslaviji. Zapretio je potpunom nestanku i brisanju ovog plemena sa etničke karte Međutim još nije prepuštena valovima zaborava velika i značajna istorijska uloga bunjevačkog naroda iz novembra 1918. godine.

Valja pamtiti, i nikada ne smetnuti s uma, da su zahvaljujući odlučnoj akciji i nepokolebljivoj rešenosti bačkih Bunjevaca iscrtane severne granice nekadašnje Jugoslavije i današnje Srbije.

Pročitajte i prvi deo ovog članka o Bunjevcima u novembarskim događajima 1918. godine.

Veliki pozdrav iz Sombora

SJAJNO!

  antun bosnjak, bunjevci, jovan joca lalosevic, narodno vece srba i bunjevaca, sjajne vesti, sombor, somborski bunjevci, top vesti, velika narodna skupstina srba bunjevaca i drugih slovena